Ханшгүйжүүлэх үйл явцын мөн чанар, түүний үр дагаврыг дэлхийн улс орнуудын тэргүүлэх санхүүчид, эдийн засагчид байнга судалж, шинжилж байдаг. Үүний зэрэгцээ ихэнх энгийн иргэд энэ үзэгдлийг санхүүгийн хямралын илрэл гэж үздэг. Гэхдээ энэ бол буруу ойлголт юм. Ханшийн уналт нь үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн үнэ цэнэ буурахад хүргэдэг ч гэсэн олон орны төв банкууд үүнийг мөнгөн гүйлгээг удирдах хэрэгсэл болгон ашигладаг.
Ханш бууруулах агуулга
"Ханшийн уналт" гэсэн ойлголт Европын орнуудад анх удаа алтан стандартын үед гарч ирсэн бөгөөд цаасан дэвсгэрт бүр дор нь тогтмол нэрлэсэн байсан. Дэлхийн 1, 2-р дайны үеэр улс орнуудын эргэлтээс арми үйлдвэрлэх, зэвсэглэхэд шаардагдах мөнгөний урсгал аажмаар гарч байв. Тэргүүлэх банкууд олон тооны шинэ дэвсгэрт гүйлгээнд гаргасан боловч алтны нөөц нь батлагдахаа больсон нь ханшны уналтын эхний давалгааг үүсгэсэн юм.
Өнөө үед санхүүгийн салбарт гарч буй энэ үзэгдэл нь бусад орны мөнгөн тэмдэгттэй холбоотой үндэсний мөнгөний ханшийн сулрал гэсэн үг юм. Хэрэв бид энгийн тодорхойлолтыг өгвөл үнэгүйдэх үед гадаад валют өмнөхөөсөө илүү үнэтэй байдаг тул үүнийг худалдаж авахын тулд та илүү их рубль төлөх шаардлагатай болно. Жишээлбэл, 2014 оны эхээр нэг доллар ойролцоогоор 32.50 рублийн үнэтэй байсан бол 11 сарын дараа түүний үнэ 46.50 болж улмаар 2014 оны ханшийн уналт 43% болжээ.
Ханш уналтын хэлбэр
Ханш уналтын үндсэн хоёр хэлбэр байдаг:
- Төв банк албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч, үндэсний мөнгөний үнэ цэнэ буурч байгаа тухай тус улсын иргэдэд мэдэгдэх гэсэн үүднээс нээлттэй;
- төрийн санхүү, улс төрийн хүрээнд өрнөж буй үйл явдлуудын явцад бие даан үүсдэг далд, хяналтгүй.
Далд ханшийн уналтын шалтгаан нь инфляцийн өсөлт, улс орны алтны нөөц хангалтгүй, мөн төлбөрийн тэнцлийн алдагдал юм. Жишээлбэл, үндэсний мөнгөн тэмдэгт хямдраад байгаа нь бусад орноос импортолж буй бараа бүтээгдэхүүний худалдан авалтыг бууруулахад хувь нэмэр оруулдаг. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийн улсын үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний эрэлт нэмэгдэж, улмаар мужийн мөнгөний нэгж бэхжиж байна.
Ханш уналтын процессын үр дагавар
Ханш уналтын үр дагавар нь нэлээд эргэлзээтэй байгаа тул үр дагаврын талаар янз бүрийн санал бодол байдаг. Нэг талаас нөхцөл байдлыг муу удирдсан тохиолдолд улс орны эдийн засагт хор хохирол учруулж болзошгүй, нөгөө талаас үүнийг сэргээж, аажмаар хөгжихөд хүргэж болзошгүй юм.
Ханш уналтын эдийн засаг, улс орны эдийн засагт үзүүлэх эерэг үр дагавар нь:
- экспортын үйл ажиллагааны өсөлт;
- үндэсний бүтээгдэхүүний давамгайлсан хэрэглээ;
- ҮНБ ба ДНБ-ий өсөлт;
- улсын алтны нөөцийн зардлыг бууруулах;
- валютын наймаанаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах.
Тус улсын тэргүүлэх шинжээч, шинжээчид 2015 оны үнэ цэнийн бууралтын явцын явцыг байнга хянаж байж л эдгээр үзүүлэлтүүд сайжирна. Гэхдээ энэ үзэгдэл аяндаа, эсвэл тэргүүлэгч банкуудын буруу үйл ажиллагааны үр дүнд үүссэн бол энэ нь сөрөг үзэгдлийг үүсгэж болзошгүй юм.
- жирийн иргэдийн банк дахь мөнгөн хөрөнгө оруулалтын элэгдэл, улсын мөнгөн тэмдэгтэд итгэх итгэл алдагдах;
- импортын барааны үнийн өсөлт, зохих орлуулагч үйлдвэр байхгүй тохиолдолд гарч болзошгүй алдагдал;
- үндэсний тоног төхөөрөмжийг гадаадын тоног төхөөрөмж дээр үйлдвэрлэсэн эсвэл импортын түүхий эд ашиглаж байгаа тохиолдолд өртөг нэмэгдэх;
- импортын үнийн өсөлт, дотоодын бүтээгдэхүүний үнийг зохиомлоор өсгөх суурьшилтай холбоотой инфляци;
- үйл ажиллагаандаа хэд хэдэн валютаар ажилладаг бизнес эрхлэгчид, бизнес эрхлэгчдэд санхүүгийн эрсдэл үүсэх.
Ханшийн уналтын хамгийн ноцтой үр дагавар нь улсын мөнгөн тэмдэгтийн ханш огцом буурч, эдийн засагт хүнд цохилт, уналт, хамгийн муу тохиолдолд дефолт үүсгэж болзошгүй гэж үздэг. Энэ нь гадаад улс орнууд руу чиглэсэн дотоодын хөрөнгийн гадагшлах урсгал, аж ахуй эрхлэлт огцом буурч, ажилгүйдэл нэмэгдэж, идэвхтэй гиперинфляцийг өдөөх болно. Ханшийн уналт нь мөнгөний зохицуулалтын хүчирхэг хөшүүрэг болж чадахаас гадна эдийн засагт сөрөг аймшигт үр дагаварт хүргэж улмаар улс орныг гүнзгий хямралд хүргэж болзошгүй олон талт эдийн засгийн үзэгдэл юм.
